|
I. [1] Magna curiositate et maiore
longe memoria opus est ad
studendum, si qui uelit ex litteris receptissimis quibusque
philosophorum uel poetarum uel quorumlibet doctrinae ac
sapientiae saecularis magistrorum
testimonia excerpere Christianae
ueritatis, ut aemuli persecutoresque eius de suo proprio
instrumento et erroris in se et iniquitatis in nos rei reuincantur.
[2] Nonnulli quidem,
quibus de pristina litteratura et curiositatis
labor et memoriae tenor perseuerauit, ad
eum modum
opuscula penes nos condiderunt: commemorantes et contestificantes
in singula
rationem et originem et traditionem et argumenta
sententiarum, per quae recognosci possit
nihil nos aut nouum |f71
aut portentosum suscepisse, de quo non etiam communes et
publicae litterae ad
suffragium nobis patrocinentur, si quid
aut erroris eiecimus aut aequitatis admisimus. [3] Sed
ne suis
quidem magistris alias probatissimis atque lectissimis fidem
inclinauit humana de
incredulitate duritia, sicubi in argumenta
Christianae defensionis impugnunt. Tunc uani
poetae, cum
deos humanis passionibus et fabulis designant, tunc philosophi
duri, cum
ueritatis fores pulsant. hactenus sapiens et prudens |p135
habebitur, qui prope Christianum
pronuntiauerit, cum, si quid
prudentiae aut sapientiae affectauerit seu caerimonias
despuens
seu saeculum reuincens pro Christiano denotetur. [4] Iam igitur
nihil nobis erit cum
litteris et doctrina peruersae felicitatis,
cui in falso potius creditur quam in uero.
Viderint, si qui
de unico et solo deo pronuntiauerunt. Immo nihil omnino
relatum sit, quod
agnoscat Christianus, ne exprobrare possit.
Nam et quod relatum est neque omnes sciunt
neque qui
sciunt constare confidunt. Tanto abest, ut nostris litteris
annuant homines, ad
quas nemo uenit nisi iam Christianus.
[5] Nouum testimonium aduoco, immo omni litteratura
notius,
omni doctrina agitatius, omni editione uulgatius, toto homine
maius id est totum
quod est hominis. Consiste in medio,
anima; seu diuina et aeterna res es secundum plures
philosophos,
eo magis non mentieris: seu minime diuina, quoniam
quidem mortalis, ut
Epicuro soli uidetur, |f71v eo magis mentiri
non debebis, seu de caelo exciperis seu de terra
conciperis seu
numeris seu atomis concinnaris seu cum corpore incipis seu
post corpus
induceris, undeunde et quoquo modo hominem
facis animal rationale, sensus et scientiae
capacissimum. [6] Sed
non eam te aduoco, quae scholis formata, bybliothecis exercitata,
academiis et porticibus Atticis pasta sapientiam ructas.
Te simplicem et rudem et
impolitam et idioticam compello,
qualem te habent qui te solam habent, illam ipsam de
compito,
de triuio, de textrino totam. [7] Imperitia tua mihi opus
est, quoniam aliquantulae
peritiae tuae nemo credit.
Ea expostulo quae tecum homini infers, quae aut ex temetipsa
aut
ex quocumque auctore tuo sentire didicisti. Non es, quod
sciam, Christiana. Fieri
enim, non nasci solet Christiana.
Tamen nunc a te testimonium flagitant Christiani, ab
extranea |p136
aduersus tuos, ut uel tibi erubescant, quod nos ob ea
oderint et inrideant, quae
te nunc consciam detineant.
II. [1] Non placemus deum praedicantes hoc nomine unico unicum,
a quo omnia
et sub quo uniuersa. Dic testimonium, si
ita scis. Nam te quoque palam et tota libertate,
qua non
licet nobis, domi ac foris audimus ita pronuntiare, "quod deus
dederit", et, "si deus uoluerit". Ea uoce et aliquem esse
significas et, omnem illi confiteris potestatem, ad
cuius spectas
uoluntatem, simul et ceteros negas deos esse, dum suis uocabulis
nuncupas,
Saturnum, |f72 Iouem, Martem, Mineruam. Nam
solum deum confirmas quem tantum deum
nominas, ut, cum
et illos interdum deos appellas, de alieno et quasi pro mutuo
usa
uidearis. [2] De natura quoque dei, quem praedicamus, nec
te latet. "Deus bonus", "deus benefacit"
tua uox est. Plane,
adicis, "sed homo malus", scilicet contraria propositione oblique
et
figuraliter exprobrans ideo malum hominem, quia a
deo bono abscesserit. Etiam, quod penes
deum bonitatis et
benignitatis omnis benedictio inter nos summum sit disciplinae
et
conuersationis sacramentum, "benedicat te deus" tam,
facile pronuntias quam Christiano
necesse est, at cum in maledictum
conuertis benedictionem dei, perinde dicto omnem
super
nos potestatem eius consistere secundum nos confiteris.
[3] Sunt qui etsi deum non negent,
dispectorem plane et arbitrum
et iudicem non putent, in quo utique nos maxime reiciunt,
qui ad istam disciplinam metu praedicati iudicii transuolamus,
sic deum honorantes, dum
curis obseruationis et molestiis
animaduersionis absoluunt, cui ne iram quidem adscribunt.
Nam si deus, inquiunt, irascitur, corruptibilis et passionalis
est: porro quod patitur
quodque corrumpitur etiam interitum
potest capere, quem deus non capit. [4] At idem alibi
animam
diuinam et a deo conlatam confitentes cadunt in testimonium
ipsius animae
retorquendum aduersus opinionem superiorem. |p137
Si enim anima |f72v aut diuina aut a deo data est, sine dubio
datorem suum nouit, et si
nouit, ubique et timet, et tantum
postremo ad auctorem. [5] An non timet quem magis propitium
uelit quam iratum? Unde igitur naturalis timor animae in deum,
si deus non nouit irasci?
Quomodo timetur qui nescit offendi?
Quid timetur, nisi ira? Unde ira, nisi ex
animaduersione?
Unde animaduersio, nisi de iudicio? Unde iudicium, nisi de
potestate?
Cuius potestas summa, nisi dei solius? [6] Hinc ergo
tibi, anima, de conscientia suppetit domi
ac foris nullo irridente
uel prohibente praedicare, "deus uidet omnia", et "deo
commendo", et "deus reddet", et "deus inter nos iudicabit".
Unde tibi hoc non Christianae? [7] Atque adeo
plerumque et uitta
Cereris redimita, et pallio Saturni coccinata, et deae Isidis linteata,
in ipsis denique templis deum iudicem imploras. Sub
Aesculapio stas, Iunonem in aere
exornas, Mineruam † calcias
furuis galeam formis, et neminem de praesentibus deis
contestaris.
In tuo foro aliunde iudicem appellas, in tuis templis
alium deum pateris. O
testimonium ueritatis, quae apud ipsa
daemonia te testem efficit Christianorum!
III. [1] Enimuero cum daemonia affirmamus esse, sane, quasi
non et probemus,
qui ea solis de corporibus exigimus, aliqui
Chrysippi adsentator inludit. Ea et esse et
abominationem
sustinere execrationes tuae respondent. Daemonium uocas
hominem aut
immunditia aut malitia aut insolentia aut quacumque |f73
macula quam nos daemoniis deputamus ad necessitatem |p138
odii inportunum. [2] Satanan denique in omni uexatione
et aspernatione et detestatione pronuntias, quem nos
dicimus
malitiae angelum, totius erroris artificem, totius saeculi interpolatorem,
per
quem homo a primordio circumuentus, ut
praeceptum dei excederet, et propter ea in mortem
datus exinde
totum genus de suo semine infectum suae etiam damnationis
traducem fecit. [3] Sentis igitur perditorem tuum, et licet
soli illum nouerint Christiani uel quaecumque apud
dominum
secta, et tu tamen eum nosti, dum odisti.
IV. [1] Iam nunc quod ad necessariorem sententiam tuam spectet,
quantum et
ad ipsum statum tuum tendit, adfirmamus te
manere post uitae dispunctionem et expectare
diem iudicii
proque meritis aut cruciatui destinari aut refrigerio, utroque
sempiterno;
quibus sustinendis necessario tibi substantiam
pristinam eiusdemque hominis materiam et
memoriam reuersuram,
quod et nihil mali ac boni sentire possis sine carnis
passionalis
facultate, et nulla ratio sit iudicii sine ipsius exhibitione
qui meruit iudicii
passionem. [2] Ea opinio Christiana
etsi honestior multo Pythagorica quae te non in bestias
transfert,
etsi plenior Platonica, quae tibi etiam dotem corporis
reddit, etsi Epicurea
grauior, quae te ab interitu defendit,
tamen propter suum nomen soli uanitati et stupori
et, ut
dicitur, praesumptioni deputatur. [3] Sed non erubescimus |f73v si tecum
erit nostra praesumptio. Primo enim, cum alicuius defuncti
recordaris, misellum uocas eum, non utique ut de bono
uitae ereptum, sed ut poenae et
iudicio iam adscriptum. [4] Ceterum
alias "securos" uocas defunctos. Profiteris et uitae
incommodum
et mortis beneficium. Vocas porro securos, si quando
extra portam cum obsoniis
et matteis tibi potius parentans
ad busta recedis aut a bustis dilutior redis. [5] At ego
sobriam |p139
tuam sententiam exigo. Misellos uocas mortuos, cum de tuo
loqueris, cum ab eis
longe es. Nam in conuiuio eorum quasi
praesentibus et conrecumbentibus sortem suam
exprobrare
non possis. Debes adulari propter quos laetius uiuis. Misellum
ergo uocas qui
nihil sentit? Quid, quod ut sentienti
maledicis, cuius memoriam cum alicuius offensae
morsu facis?
Terram grauem inprecaris et cineri penes inferos tormentum.
Aeque ex bona
parte cui gratiam debes, ossibus et cineribus
eius refrigerium comprecaris et ut "bene
requiescat" apud inferos
cupis. [6] Si nihil passionis est tibi post mortem, si nulla
sensus
perseuerantia, si denique nihil es ipsa ubi corpus reliquisti,
cur mentiris in te, quasi
aliquid ultra pati possis?
Immo cur in totum times mortem, si nihil est tibi timendum
post
mortem, quia nec experiundum post mortem. [7] Nam etsi
dici potest ideo mortem timeri non ut
ultra quid minantem,
sed ut commodum uitae amputantem, atquin cum et incommo-|f74-da
longe plura uitae pariter excedas, lucratione grauioris
partis
metum diluis nec iam timenda est amissio bonorum,
quae altero bono id est incommodorum
pace pensatur. Non
est timendum quod nos liberat ab omni timendo. [8] Si times
uita decedere,
quia optimam nosti, certe mortem timere non
debes, quam malam nescis. At cum times, scis
malam. Non
scires autem malam, quam nec timeres, si non scires aliquid
esse post mortem
quod eam malam faciat, ut timeas. [9] Omittamus
nunc naturalem formam timendi mortem. Nemo
timeat
quod euadere non potest. Ex altera parte congredior laetioris
spei post mortem. Nam
omnibus fere ingenita est famae |p140
post mortem cupido. Longum est retexere Curtios et Regulos
uel Graecos uiros, quorum innumerabilia elogia sunt contemptae
mortis propter postumam
famam. [10] Quis non hodie
memoriae post mortem frequentandae ita studet ut uel litteraturae
operibus uel simplici laude morum uel ipsorum sepulcrorum
ambitione nomen suum seruet?
Unde animae hodie
affectare aliquid quod uelit post mortem et tantopere praeparare
quae
sit usura post obitum? Nihil utique de postero
curaret, si nihil de postero sciret. [11] Sed
forsitan de sensu post
excessum tui certior sis quam de resurrectione quandoque,
cuius nos
praesumptores denotamur. Atquin hoc quoque ab
anima praedicatur. Nam si de aliquo iam
pridem defuncto
tanquam |f74v de uiuo quis requirat, prae manu occurrit dicere,
"Abiit iam et reuerti debet".
V. [1] Haec testimonia animae quanto uera, tanto simplicia,
quanto
simplicia, tanto uulgaria, quanto uulgaria, tanto communia,
quanto communia, tanto
naturalia, quanto naturalia, tanto
diuina. Non puto cuiquam friuola et ridicula uideri
posse, si
recogitet naturae maiestatem, ex qua censetur auctoritas animae.
Quantum dederis
magistrae, tantum adiudicabis discipulae.
Magistra natura, anima discipula. Quicquid aut
illa edocuit
aut ista perdidicit, a deo traditum est, magistro scilicet ipsius
magistrae. [2] Quid anima possit de principali institutore praesumere,
in te est aestimare de ea quae in
te est. Senti illam
quae ut sentias efficit. Recogita in praesagiis uatem, in ominibus
augurem, in euentibus prospicem. Mirum, si a deo
data homini nouit diuinare? Tam mirum, si
eum, a quo data
est, nouit. Etiam circumuenta ab aduersario meminit sui auctoris |p141
et
bonitatis et decreti eius et exitus sui et aduersarii
ipsius. Sic mirum, si a deo data
eadem canit quae deus suis
dedit nosse? [3] Sed qui eiusmodi eruptiones animae non putauit
doctrinam esse naturae et congenitae et ingenitae conscientiae
tacita commissa, dicet
potius diuentilatis in uulgus
opinionibus publicatarum litterarum usum iam et quasi uitium
corroboratum taliter sermocinandi. [4] Certe prior anima |f75 quam
littera et prior sermo quam liber et prior sensus quam stilus
et
prior homo ipse quam philosophus et poeta. Numquid ergo
credendum est ante litteraturam et
diuulgationem eius mutos
ab huiusmodi pronuntiationibus homines uixisse? Nemo deum
et
bonitatem eius, nemo mortem, nemo inferos loquebatur?
[5] Mendicabat sermo, opinor, immo nec
ullus esse poterat, cessantibus
etiam tunc sine quibus etiam hodie beatior et locupletior
et prudentior esse non potest, si ea, quae tam facilia,
tam assidua, tam proxima hodie
sunt, in ipsis quodammodo
labiis parta, retro non fuerunt, antequam litterae in saeculo
germinassent, antequam Mercurius, opinor, natus fuisset. [6] Et
unde, oro, ipsis litteris
contigit nosse et in usum loquellae
disseminare quae nulla umquam mens conceperat aut
lingua
protulerat aut auris exceperat? At enim cum diuinae scripturae,
quae penes nos uel
Iudaeos sunt, in quorum oleastro
insiti sumus, multo saecularibus litteris, quarum uel
modica
tantum aetate aliqua, antecedant, ut loco suo edocuimus ad
fidem earum
demonstrandam , et si haec eloquia de litteris
usurpauit anima, utique de nostris
credendum erit, non de
uestris, quia potiora sunt ad instruendam animam priora quam
postera, quae et ipsa a prioribus instrui sustinebant, cum,
etsi de uestris instructam
concedamus, ad originem tamen |p142
principalem traditio pertineat, nostrumque omnino sit
quodcumque
de nostris sum-|f75v-sisse et tradidisse contigit uobis.
[7] Quod
cum ita sit, uon multum
refert, a deo formata sit animae conscientia
an litteris dei. Quid igitur uis, homo, de
humanis
sententiis litterarum tuarum exisse haec in usus communis
callositatem?
VI. [1] Crede itaque tuis et de commentariis nostris tanto magis
crede diuinis, sed de animae ipsius arbitrio perinde crede
naturae. Elige quam ex his fidelius
sororem obserues ueritatis.
Si tu tuis litteris dubitas, neque deus neque natura mentitur.
Ut et naturae et deo credas, crede animae, ita fiet ut et tibi
credas. Illa certe est quam
tanti facis, quantum illa te facit,
cuius es totus, quae tibi omnia est, sine qua nec
uiuere potes
nec mori, propter quam deum neglegis. [2] Cum enim times fieri
Christianus, eam
conueni. Cur alium colens deum nominat?
Cur, cum maledicendo spiritus denotat daemonia
pronuntiat?
Cur ad caelum contestatur et ad terram detestatur? Cur alibi
seruit, alibi
uindicem conuenit? Cur de mortuis iudicat?
Cur uerba habet Christianorum, quos nec auditos
uisosque
uult? Cur aut nobis dedit ea uerba, aut accepit a nobis?
Cur aut docuit aut
didicit? Suspectam habes conuenientiam
praedicationis in tanta disconuenientia
conuersationis. [3] Vanus
es, si huic linguae soli aut Graecae, quae propinquae inter se
habentur, reputabis eiusmodi, ut neges naturae uniuersitatem.
Non Latinis nec Argiuis
solis anima de caelo cadit. |f76 Omnium
gentium unus homo, uarium nomen est, una anima, uaria uox,
unus
spiritus, uarius sonus, propria cuique genti loquella, sed
loquellae materia communis. [4] Deus ubique et bonitas dei ubique,
daemonium ubique et maledictio daemonii ubique, iudicii |p143
diuini inuocatio ubique, mors ubique et conscientia mortis ubique,
et testimonium ubique. [5] Omnis anima suo iure proclamat
quae nobis nec mutire conceditur. Merito igitur omnis anima
et rea et testis est, in tantum et rea erroris, in quantum et
testis ueritatis, et stabit
ante aulas dei die iudicii nihil habens
dicere. [6] Deum praedicabas et non requirebas,
daemonia
abominabaris et illa adorabas, iudicium dei appellabas nec esse
credebas, inferna
supplicia praesumebas et non praecauebas,
Christianum nomen sapiebas et Christianum nomen
persequebaris.
|
